Tekst: Marc Verachtert
Illustraties: Stad Genk
Genk is een stad die al flink wat keren van gedaante en vooral van uitzicht veranderde. Van mijnstad tot industriestad met de daarbij horende moderne inrichting van het handelscentrum. Modern stond daarbij voor strakke architectuur en hoogbouw gekoppeld aan veel beton. Vandaag zet Genk in op een groene, toekomstgerichte transformatie van haar centrum.
Groen wordt groener
Gelukkig wist Genk zich flink omringd door tuinwijken, de arbeidersbuurten uit de tijd van de mijnbouw , en uitgestrekte heide- en bosgebieden. Die mix zorgt ervoor dat Genk zich doorheen de decennia en nog steeds de meest groene centrumstad van Vlaanderen mag noemen. Het stadscentrum bleef daarbij wat verweesd en vooral versteend achter. “Vandaag is er amper 1,7% oppervlakte onthard in ons centrum, dat willen we veranderen tot ongeveer 30%” zegt schepen Toon Vandeurzen, bevoegd voor Economie, Duurzaamheid en Ruimte.
Drie pleinen in één ontwerp
De stadsvernieuwing die op tafel ligt gaat in speltempo voor de heraanleg van drie belangrijke en aan elkaar geschakelde pleinen in het stads- en handelscentrum. Samen zijn ze goed voor 16.500 m². Tegen 2025 worden de Grote Markt en het Sint-Martinusplein in het groen gezet volgens plannen opgemaakt door tuin- en landschapsarchitect Bas Smets na uitgebreide consulatie van de bevolking.

Totaalplan voor de drie pleinen
Grote Markt wordt Stadsbos
De Grote Markt is het eerste plein dat zijn make over krijgt. De voorbereidende werken zijn al aan de gang en afwerking is voorzien tegen april – mei 2024. “Het wordt ineens het meest groene plein van de drie, want met voldoende waterdoorlaatbare grond om er daadwerkelijk bomen struiken te planten. We leggen er een link met de vallei van de Dorpsbeek, waar het centrum in gelegen is”, zegt Toon Vandeurzen. Het wordt ineens het meest groene plein van de drie met niet minder dan een 100-tal bomen, waaronder moerascypres (Taxodium distichum), pluimes (Fraxinus ornus), wilgbladige eik (Quercus phellos), zwarte els (Alnus glutinosa), … . Rondstappen in alle delen van het stadsbos zal echter niet mogelijk zijn. De wortels van de bomen worden in de meest centrale groene zone namelijk verwend met vrijheid. Idem voor de boomkruinen. De voetgangers en andere zachte weggebruikers krijgen twee brede het plein doorkruisende doorsteken om van de zones die aansluiten op winkels en horeca en woningen aan de rand door “het bos” te wandelen. Banken en spelelementen centraal op het plein kleden het geheel verder aan.
Sint-Martinusplein, meer kansen voor bestaande bomen
Het Sint-Martinusplein vormt de verbinding tussen de Grote Markt en het Stadsplein. De huidige ongeveer 15 Christusdoornbomen (Gleditsia triacanthos), geplant begin 2000 blijven behouden. De harde oppervlakte errond wordt wel verwijderd om ze beter groeikansen te geven en te resulteren in betere prestaties wat ecosysteemdiensten betreft. Naar boven halen van de in de ondergrond aanwezige Dorpsbeek kon, hoewel gehoopt, niet geïntegreerd in de plannen.

Het Sint-Martinusplein geeft kansen aan bestaande en nieuwe bomen
Stadsplein, groen kader voor evenementen
Het Stadsplein, de ruimte voor het stadhuis, blijft ook in de toekomst zijn functie als gastvrije plek voor de wekelijkse markt en evenementen, groot en klein, behouden. Toch ondergaat ook dit plein zijn metamorfose, ineens gecombineerd met aandacht voor een betere toegankelijkheid en comfort voor alle inwoners en bezoekers. Incluis een speel- en leeszone in aansluiting met de bibliotheek en vanzelfsprekend ruimte voor horeca. Dat hier niet even sterk wordt ingezet op vergroening als op de twee andere pleinen heeft veel, zo niet alles, te maken met de aanwezigheid van een ondergrondse parkeergarage. Het groen moet dus in verhoogde bedden en bakken worden voorzien
Gezondheid en klimaat primeren
Basisidee achter de grote transformatie van het Genkse centrum is inzetten op gezondheid voor de inwoners en bezoekers en vanzelfsprekend ook weerwerk bieden aan klimaatverandering met te verwachten periodes van extreme hitte en droogte, maar ook het terugdringen van gevaar op wateroverlast. “Meer groen en minder beton kunnen daarvoor zorgen”, zegt schepen van Toon Vandeurzen. “Want groen zorgt ervoor dat het water beter wegsijpelt, en de bomen bieden schaduw en gaan hitte tegen.”

Meer groen in het Genkse stadscentrum moet effect hebben op milieu, klimaat gezondheid en welbevinden van bewoners en bezoekers
Genk/Gent meet resultaten
Genk wil wat effecten betreft cijfers op tafel! De drie pleinen fungeren als levend labo om de effecten van groen en dus stadsbomen en hun impact op klimaat te onderzoeken en dat samen met Universiteit Gent. In augustus, al voor de start van de werken, werd een eerste meting -zeg een nulmeeting- uitgevoerd met vier weerstations op de drie pleinen. Na de heraanleg -en mogelijk later nog meer- volgt een nieuwe meting waarna de resultaten vergeleken worden. Daarbij worden windsnelheid, neerslag, zonnestraling, luchtdruk, temperatuur en luchtvochtigheid geanalyseerd. Het levert gegarandeerd cijfers op die ook andere steden en gemeenten overtuigen om hun centrum te ontharden en te vergroenen.
Iedereen groen in Genk
Naast inspanningen op eigen terrein, gaat het stadsbestuur Genk voor acties en initiatieven die ook particulieren aanzetten/verplichten tot vergroenen. Zo komen er groenrichtlijnen over aard en hoeveelheid van nog toegestane verharding, incluis parkeerplaatsen die steeds vaker als groene parking moeten worden aangelegd, verplicht het woonprojecten van meer dan 10 wooneenheden groene daken te voorzien en moet elke nieuwbouw minstens één boom planten indien de voortuin groter is dan 100 vierkante meter onverharde oppervlakte of 300 m² vierkante meter voor niet verharde oppervlakte achtertuin. De boom krijgen de inwoners gratis van het Genkse stadsbestuur.

Het Stadsplein gaat voor multifunctioneel gebruik, gekaderd in groen
Meer info:
- https://www.genk.be/centrumontwikkeling-definitief-ontwerp
- Evert Jadoul, projectleider, evert.jadoul@genk.be, 089 65 46 35
- Toon Vandeurzen, schepen bevoegd voor Ruimte, toon.vandeurzen@genk.be, 089 65 36 14