28.11.2023

Tekst: Marc Verachtert

Foto’s:

• Toekomstbeeld: AG Vespa, Tractebel – ADR Architects – Georges Descombes i.s.m. Les Eclairagistes Associés & Erik De Waele


• Andere foto’s: Marc Verachtert

Auto’s en groen, ze gaan niet goed samen. Zeker niet op parkeerpleinen. Tenzij je de auto’s onder de grond stopt. Dat deden ze in Antwerpen. De vroegere Zuiderdokken werden ondergrondse parking, bovengronds kwam een groot veelzijdig en grondig groen aangekleed plein.

 

Onderduiken in de vroegere dokken

Geen betere manier om dit plein te ontdekken dan er -hoe tegenstrijdig het ook klinkt- met de auto naartoe te rijden. Met openbaar vervoer en fiets mag ook. Zelfs te voet gaan. Je mist dan echter de ervaring van het binnenrijden in het vroegere dok of beter nog een aaneenschakeling van het Kooldok en Steendok. Dat het ooit dokken waren laat zich merken aan de blote muren van de vier verdiepen tellende ondergrondse garage. Samen zijn ze goed voor 2000 auto’s en 300 fietsen en dus heel wat meer dan het vroegere gelijkgrondse parkeerplein aankon. Het spaart dus ook publieke ruimte in de buurt.

Essentials:

• Gedempte dokken werden ondergrondse parkeergarage


• 2000 auto’s en 300 fietsen onder de grond

Bomen in plaats van auto’s

Waar het ons echt om te doen is, is de transformatie die het bovengrondse plein onderging. Noem het trouwens niet langer plein, maar park. Het is namelijk absoluut groen en veelzijdig, volop de naam publieke ruimte waard. Hoewel de eerste spadesteek dateert van de zomer 2021, ziet het park er flink volgroeid uit. Met dank aan de omranding -de ontwerpers noemen het de ‘kroon’- van behouden platanen met al een flinke leeftijd op de teller, aangevuld met bomen van ook al respectabele omvang en leeftijd. Verder kreeg het plein er flink wat bomen bij. Op een oppervlakte van in totaal 7 hectaren staan er nu 497 bomen of 120 meer dan vroeger en dat naast plataan in soorten als linde, iep, zomereik en els. 7. Verder een veelheid aan heesters, van bodembedekkers tot statige solitairen, vaste planten die bloeien van vroeg tot laat in het jaar en vanzelfsprekend ook siergrassen die gaan voor extra structuur in de plantzones.

Essentials:

• Bestaande bomen behouden en aangevuld


• 120 extra bomen


• Voorrang aan linde, iep, zomereik en els

Rechthoekig maar veelzijdig park

Neem de tijd om het park van links naar rechts en van voor naar achter te ontdekken. Alles wat maar nodig is om een groen en kloppend hard van een wijk te vormen is hier aanwezig. Er zijn ontmoetingshoeken en -plekken, sport- en spelfaciliteiten, ruime terrassen voor de horeca die al aan de rand aanwezig was en zich inmiddels nieuw ontwikkelde. Er is zelfs een samentuin gerund door vrijwilligers. Opvallend daarbij: hij ligt open en bloot, zonder afsluiting, en laat daardoor een erg breed publiek kennismaken met hoe en wat groenten en fruit groeien. Alleen al deze samentuin zet de verbindende eigenschappen van het park duidelijk in de kijker. Kinderen en volwassenen, ongeacht kleur en herkomst, komen hier samen. Toegegeven, ze doen dat ook wel eens in hun eigen cocon. Zelfs letterlijk. Er zijn namelijk intieme plekken, ‘pockets’ heet het in ontwerptaal, met elk een eigen karakter en natuurlijk ook zicht en interactie op en met het park.

Essentials:

• Combinatie van erg verscheiden gebruiksfuncties


• Samentuin als ontmoetings- en leerplek


• Herkenbare plekken

Visie op gezondheid en klimaat

Als verantwoordelijke voor groen weet u dat aanwezigheid van zulke groene oppervlakte erg belangrijk is voor de gezondheid van de stad incluis een bijdrage levert aan het terugdringen van negatieve effecten van klimaatopwarming en -verandering in een verstedelijkte omgeving. Dat doen ze ook in Antwerpen. Getuige niet alleen dit project, maar ook de aandacht die het beleid en de stedelijke diensten hebben voor andere parken, de aanwezigheid van groen in buurten, incluis het kansen geven aan en veiligstellen van toekomstbomen tot en met het inrichten van tuinstraten.

Essentials:

• Het park als groene long en klimaatregelaar


• Antwerpen ziet het breder


• Tuinstraten, toekomstbomen, … groen en goed voor de toekomst

Wortelvrijheid en groeikansen

Hier weet het groen, van bodembedekker tot hoge boom, zich dus verwend. De wortels kregen vrijheid in een aangepast substraat tot een diepte van ongeveer 60 cm en doorwortelbare ruimte tot anderhalve meter, het harde dak van de parkeergarage. Omdat die situatie sommige bomen toch nog te weinig kansen zou geven om het beste van zichzelf te geven kregen zij aangepaste irrigatiesystemen aangemeten. Elders wordt het regenwater dat op en in het park valt, maximaal gebufferd voor later gebruik, lees daarbij onder andere voor het gieten van planten maar ook het vullen van het geïntegreerde waterbassin. De opvang en het bufferen van regenwater zijn trouwens zodanig gedimensioneerd dat het ineens wateroverlast in park en buurt voorkomt, nu en later.

Essentials:

• Doordachte opbouw van de wortelzone


• Extra bomenverwennerij waar nodig


• Gebruik van opgevangen regenwater

Groen als podium

Met dit alles zijn nog niet alle kenmerken en kwaliteiten van het park voorgesteld. Het park wil nog meer mensen bereiken en samenbrengen. Vandaar ook een heus en ruim bemeten evenementenplein. Het kreeg een plek aan de Waterpoort die statig staat te pronken aan de rand van het park. Geen beter decor voor een evenementenplein aan de Schelde, dan de oude stadspoort uit de zeventiende eeuw. Met een oppervlakte zo groot als de Grote Markt van Antwerpen kan het flink wat middelgrote optredens, voorstellingen, manifestaties en natuurlijk ook publiek aan. Op de kop van het park daar waar het aansluit op belangrijke cultuurhuizen, het FoMu, M HKA, Zuiderpershuis en Zuiderkroon, is nog zo’n extra. Er is ruimte gecreëerd die deze instellingen een heuse voorruimte geeft, kunst naar buiten laat brengen, zelfs kunst in het park integreert en zo bezoekers een lagere opstap tot bezoek bezorgt.

Essentials:

• Een park om mensen en culturen samen te brengen


• Ruimte voor evenementen


• Kunst tot in de publieke ruimte

Groot maar inspirerend

Toegegeven voor die mix van dat alles boden de Gedempte Zuiderdokken meer dan voldoende plaats. De buurt is er echter ook dichtbebouwd en dicht bevolkt. Laat het jouw stad of gemeente echter niet tegenhouden er inspiratie uit te putten en te plukken en te vertalen naar kleinere oppervlaktes en buurten. Waar het op aan komt is dat we steden ontharden, vergroenen en vooral terug meer leefbaar maken!

Essentials:

• Op maat van deze plek en buurt


• Pluk ideeën voor leefbare steden en buurten

Informatie:

• Start van de werken: begin 2021. Totale afwerking van de drie fases voorzien in 2024.


• Kostprijs voor de aanleg van het park: 32 miljoen euro inclusief btw, uitvoering en studiekosten. Voor het Zuidpark was er steun van het Europees Fonds voor Regionale ontwikkeling (EFRO).


• Ontwerp: Tractebel, ADR Architects, Georges Descombes i.s.m Les Eclairagistes Associés & Erik De Waele.


• Aannemer: Stadsbader


• Coördinatie: AG Vespa