Denis Dujardin
6.11.2023
Aandacht voor waterinfiltratie groeit: Het besef dat we ons water opnieuw ruimte moeten geven groeit dag na dag, ook bij tal van overheden en organisaties. Ontharding wordt niet langer beschouwd als vloeken in de kerk. Ook worden burgers gevraagd om hun steentje bij te dragen. Op openbare domeinen zijn de mogelijkheden om een toekomstgerichter waterbeheer toe te passen legio. Denis Dujardin: “Creëren we ruimte voor water dan voorkomen we ook dat onze rioleringen overbelast geraken bij hevige en overvloedige neerslag. Verstandig omgaan me water zorgt er ook voor dat onze grondwaterreserves aangevuld worden. We moeten er dus voor zorgen dat regenwater zo maximaal mogelijk de bodem kan infiltreren. Gelukkig zijn er natuurlijke oplossingen die ware buffers creëren.”
België koploper in waterschaarste: Volgens het World Resource Institute behoort België tot de landen met de meeste waterschaarste ter wereld. We staan op een schokkende 23ste plaats van de 164 onderzochte landen. Daarmee vallen we in de categorie van landen met ‘high water stress’. Deze cijfers zijn zeer verontrustend. “Vlaanderen is heel dichtbevolkt. Soms lijkt het wel op één grote stad. Veel mensen dus die veel water verbruiken, maar ook een intense bedrijvigheid die om heel grote waterbehoeftes vraagt. Komt bij dat onze ruimtelijke ordening beter kan … En asfalt en beton zijn alom tegenwoordig, dus voeren we een massa regenwater af. Hoog tijd om het geweer van schouder te veranderen, ook in de openbare ruimte.”
Anders omgaan met water omdat het moet: Omdat de situatie zo schrijnend is, zal er vanaf 2025 op openbaar domein verplicht en meer geïnfiltreerd moeten worden. Dat zegt de nieuwe gewestelijke stedenbouwkundige verordening (GSV) inzake hemelwater. Steden en gemeenten worden nog meer gewezen op hun verantwoordelijkheid om zich te wapenen tegen enerzijds droogte en anderzijds wateroverlast. Om ze in de toekomst leefbaar te houden, moet er maximaal ingezet worden op (her)gebruik, infiltratie en buffering. Ook bij de verplichte opmaak van hemelwater- en droogteplannen dienen daar de accenten op te liggen.
Blauwgroene maatregelen voor een veelheid aan resultaten: Openbaar groen vervult een belangrijke positie in het samenbrengen van een aantal functies, zoals stadsbeeldverfraaiing, werken aan de biodiversiteit en uiteraard waterbeheer. Vele stedenbouwkundigen en architecten zijn helemaal mee en ’nature based solutions’ komen alsmaar meer op de voorgrond als antwoord op uitdagingen rond water. Dankzij tal van blauwgroene maatregelen krijgen natuurlijke processen de ruimte om onze steden en gemeenten klimaatbestendiger en leefbaarder te maken. Vergeten we ook niet dat groen in stedelijke omgeving een belangrijke rol kan spelen in klimaatadaptatie, nl. door het verkoelende effect dat wordt veroorzaakt door verdamping van water.
Een wadi volgens de regels van de kunst: Wordt een natuurlijk infiltratie-/bufferbekken in een kort gehouden of gemaaid gras- of groentapijt ingebouwd, dan spreken van een wadi, naar het Arabisch woord en tegelijk een afkorting voor ‘Water Afvoer (door) Drainage en Infiltratie’. Een wadi ligt op het laagste punt, al dan niet in functionaliteit nog versterkt door een extra plooiing van het maaiveld. Nadeel in een gazon of ander kort gehouden groentapijt is dat maaien alleen mogelijk is wanneer het droog genoeg is. In een bloemenweide is dat minder problematisch; er wordt maar één of twee keer per jaar gemaaid. Het ontwerpen en aanleggen van wadi’s vereist kennis van hydrologie en landschapsarchitectuur. Er zijn ook lokale voorschriften en richtlijnen die van toepassing kunnen zijn op het implementeren ervan, afhankelijk van de locatie. Meegenomen is dat het opvangen van regenwater in wadi’s voorkomt dat verontreinigingen rechtstreeks in beken en rivieren terechtkomen.
Buienborders, wadi’s met meerwaarde: Buienborders in openbaar groen zijn verlaagde plantenperken of met bijvoorbeeld vaste planten of siergrassen beplante zones, in openbare parken, plantsoenen, tuinen of andere groene ruimtes. Zij vangen water op en laten het lokaal infiltreren. Denis Dujardin: “Buienborders passen in een slim, duurzaam ontwerp waar de focus ligt op een natuurlijk en milieuvriendelijk beheer van regenwater. Het doel is om het op te vangen, te vertragen, te zuiveren en te infiltreren in de grond in plaats van het direct af te voeren naar rioleringssystemen.” Deze praktijk wordt steeds populairder. Uiteraard blijft de visuele aantrekkingskracht belangrijk: buienborders kunnen esthetisch aantrekkelijke landschapselementen zijn in zowel openbare als particuliere ruimten.
Bio swales, buienborders op hun smalst: Denis Dujardin: “In het Verenigd Koninkrijk zijn ‘bio swales’ intussen hot. Het gaat om langgerekte bezinkingsslenken waarin vaste planten of siergrassen worden geplant”. De werking is hetzelfde: het hemelwater wordt erin opgevangen en krijgt de kans om er te infiltreren. Meestal zijn ze uitgevoerd met afgeschuinde kanten en niet dieper dan 25 cm. Ook dit concept kan perfect geïntegreerd worden in borders. De plantenselectie is afhankelijk van de bodemsoort en de plek waar ze komen te staan: in de droge zone, de fluctuerende zone of de diepste zone die vaak wat langer nat blijft. Geschikt zijn moerasplanten, grassen en rietsoorten, inheemse oeverplanten. In de rand kan je overwegen om wilgen of elzen te voorzien, maar die dien je wel regelmatig bij te snoeien.
Buienborders en Bio Swales, meenemer voor beestjes: Buienborders en ‘bio swales’ gaan voor een gevarieerde plantengroei en laten zo tal van biotopen ontstaan voor verschillende dieren, zoals vogels en insecten. Op die manier krijgt de biodiversiteit, een sleutelbegrip in de transitie naar een natuurlijker groenbeheer, een stimulans. Biodiverse ecosystemen kunnen er zich beter in en rond aanpassen aan veranderende (klimaat)omstandigheden.
Bijsturen is soms nodig
Op lichte grond is de infiltratiecapaciteit van een wadi, buienborder of bezinkingsslenk zelden een probleem. Komt er meer water toe dan binnen twee tot drie uur kan infiltreren, dan dient de oppervlakte groter. Kan het niet groter of moet gewerkt op zware grond of in situaties dat een ondoordringbare (klei-)laag in de bodem de infiltratie moeilijk of zelfs onmogelijk maakt, bieden infiltratiekolommen of -kolken vaak een oplossing. Installeer ze op het diepste punt. Een geperforeerde buis gevuld met kiezel die diep in de grond dringt en/of door de storende grondlaag heen gaat lost vaak het probleem op. In meer extreme gevallen kan het nodig zijn infiltratietonnen, -kratten of -reservoirs te voorzien. Het gemakkelijkst om plaatsen zijn infiltratiekratten van gerecycleerde plastic, omwikkeld met geotextiel. Door meerdere kratten te combineren kan zelfs een extreem grote hoeveelheid water gebufferd worden, waarna het traag kan infiltreren in de bodem.
Meer informatie:
Tekst: Filip Meyermans en Marc Verachtert
Foto’s: Denis Dujardin en Marc Verachtert
Kennismaken met Denis Dujardin: “Ons klimaat verandert en de biodiversiteit staat erg onder druk. Water wordt een schaars goed. Wij moeten resoluut inzetten op het vasthouden ervan. Werken aan een goeie buffer opdat welk ‘groen’ dan ook de extreme droogte maar ook een teveel aan water kan verdragen”. Aan het woord is Denis Dujardin, gerenommeerd tuinarchitect met als stokpaardje: regentuinen. En één op één daaraan gerelateerd: wadi’s en buienborders. Hij omschrijft zichzelf verder als nomadische consultant voor landschapsarchitectuur en stedenbouw. Verder doceert hij over hedendaagse landschappen (Séminaire des Paysages Actuels) aan de Universiteit van Louvain-la-Neuve (UCLouvain), Faculteit Architectuur en is hij gastprofessor en docent in de richtingen architectuur en stedenbouw in verschillende scholen en universiteiten in België en de buurlanden.
In Kortrijk vangt een buienborder het water van een parking op. © Denis Dujardin
Aandacht voor waterinfiltratie groeit: Het besef dat we ons water opnieuw ruimte moeten geven groeit dag na dag, ook bij tal van overheden en organisaties. Ontharding wordt niet langer beschouwd als vloeken in de kerk. Ook worden burgers gevraagd om hun steentje bij te dragen. Op openbare domeinen zijn de mogelijkheden om een toekomstgerichter waterbeheer toe te passen legio. Denis Dujardin: “Creëren we ruimte voor water dan voorkomen we ook dat onze rioleringen overbelast geraken bij hevige en overvloedige neerslag. Verstandig omgaan me water zorgt er ook voor dat onze grondwaterreserves aangevuld worden. We moeten er dus voor zorgen dat regenwater zo maximaal mogelijk de bodem kan infiltreren. Gelukkig zijn er natuurlijke oplossingen die ware buffers creëren.”
Al dat beton in onze steden geeft water geen kans om in de bodem te dringen.
België koploper in waterschaarste: Volgens het World Resource Institute behoort België tot de landen met de meeste waterschaarste ter wereld. We staan op een schokkende 23ste plaats van de 164 onderzochte landen. Daarmee vallen we in de categorie van landen met ‘high water stress’. Deze cijfers zijn zeer verontrustend. “Vlaanderen is heel dichtbevolkt. Soms lijkt het wel op één grote stad. Veel mensen dus die veel water verbruiken, maar ook een intense bedrijvigheid die om heel grote waterbehoeftes vraagt. Komt bij dat onze ruimtelijke ordening beter kan … En asfalt en beton zijn alom tegenwoordig, dus voeren we een massa regenwater af. Hoog tijd om het geweer van schouder te veranderen, ook in de openbare ruimte.”
Perfect water infiltrerend en kleurig, de buienborder aan het kunstencentrum ArtA’A in Aalter. © Denis Dujardin
Anders omgaan met water omdat het moet: Omdat de situatie zo schrijnend is, zal er vanaf 2025 op openbaar domein verplicht en meer geïnfiltreerd moeten worden. Dat zegt de nieuwe gewestelijke stedenbouwkundige verordening (GSV) inzake hemelwater. Steden en gemeenten worden nog meer gewezen op hun verantwoordelijkheid om zich te wapenen tegen enerzijds droogte en anderzijds wateroverlast. Om ze in de toekomst leefbaar te houden, moet er maximaal ingezet worden op (her)gebruik, infiltratie en buffering. Ook bij de verplichte opmaak van hemelwater- en droogteplannen dienen daar de accenten op te liggen.
Hoog tijd om anders met afvoer van regenwater om te gaan, ook in de openbare ruimte.
Blauwgroene maatregelen voor een veelheid aan resultaten: Openbaar groen vervult een belangrijke positie in het samenbrengen van een aantal functies, zoals stadsbeeldverfraaiing, werken aan de biodiversiteit en uiteraard waterbeheer. Vele stedenbouwkundigen en architecten zijn helemaal mee en ’nature based solutions’ komen alsmaar meer op de voorgrond als antwoord op uitdagingen rond water. Dankzij tal van blauwgroene maatregelen krijgen natuurlijke processen de ruimte om onze steden en gemeenten klimaatbestendiger en leefbaarder te maken. Vergeten we ook niet dat groen in stedelijke omgeving een belangrijke rol kan spelen in klimaatadaptatie, nl. door het verkoelende effect dat wordt veroorzaakt door verdamping van water.
In Mol, in de Atoomwijk, geen afvoergoten of straatkolken. Wel buienborders. © Denis Dujardin
Een wadi volgens de regels van de kunst: Wordt een natuurlijk infiltratie-/bufferbekken in een kort gehouden of gemaaid gras- of groentapijt ingebouwd, dan spreken van een wadi, naar het Arabisch woord en tegelijk een afkorting voor ‘Water Afvoer (door) Drainage en Infiltratie’. Een wadi ligt op het laagste punt, al dan niet in functionaliteit nog versterkt door een extra plooiing van het maaiveld. Nadeel in een gazon of ander kort gehouden groentapijt is dat maaien alleen mogelijk is wanneer het droog genoeg is. In een bloemenweide is dat minder problematisch; er wordt maar één of twee keer per jaar gemaaid. Het ontwerpen en aanleggen van wadi’s vereist kennis van hydrologie en landschapsarchitectuur. Er zijn ook lokale voorschriften en richtlijnen die van toepassing kunnen zijn op het implementeren ervan, afhankelijk van de locatie. Meegenomen is dat het opvangen van regenwater in wadi’s voorkomt dat verontreinigingen rechtstreeks in beken en rivieren terechtkomen.
Buienborders, wadi’s met meerwaarde: Buienborders in openbaar groen zijn verlaagde plantenperken of met bijvoorbeeld vaste planten of siergrassen beplante zones, in openbare parken, plantsoenen, tuinen of andere groene ruimtes. Zij vangen water op en laten het lokaal infiltreren. Denis Dujardin: “Buienborders passen in een slim, duurzaam ontwerp waar de focus ligt op een natuurlijk en milieuvriendelijk beheer van regenwater. Het doel is om het op te vangen, te vertragen, te zuiveren en te infiltreren in de grond in plaats van het direct af te voeren naar rioleringssystemen.” Deze praktijk wordt steeds populairder. Uiteraard blijft de visuele aantrekkingskracht belangrijk: buienborders kunnen esthetisch aantrekkelijke landschapselementen zijn in zowel openbare als particuliere ruimten.
Een wadi met bloemenweide, met meerwaarde voor natuurlijke flora en fauna
Bio swales, buienborders op hun smalst: Denis Dujardin: “In het Verenigd Koninkrijk zijn ‘bio swales’ intussen hot. Het gaat om langgerekte bezinkingsslenken waarin vaste planten of siergrassen worden geplant”. De werking is hetzelfde: het hemelwater wordt erin opgevangen en krijgt de kans om er te infiltreren. Meestal zijn ze uitgevoerd met afgeschuinde kanten en niet dieper dan 25 cm. Ook dit concept kan perfect geïntegreerd worden in borders. De plantenselectie is afhankelijk van de bodemsoort en de plek waar ze komen te staan: in de droge zone, de fluctuerende zone of de diepste zone die vaak wat langer nat blijft. Geschikt zijn moerasplanten, grassen en rietsoorten, inheemse oeverplanten. In de rand kan je overwegen om wilgen of elzen te voorzien, maar die dien je wel regelmatig bij te snoeien.
Buienborders en Bio Swales, meenemer voor beestjes: Buienborders en ‘bio swales’ gaan voor een gevarieerde plantengroei en laten zo tal van biotopen ontstaan voor verschillende dieren, zoals vogels en insecten. Op die manier krijgt de biodiversiteit, een sleutelbegrip in de transitie naar een natuurlijker groenbeheer, een stimulans. Biodiverse ecosystemen kunnen er zich beter in en rond aanpassen aan veranderende (klimaat)omstandigheden.
Een bio swale is een buienborder op zijn smalst
Bijsturen is soms nodig
Op lichte grond is de infiltratiecapaciteit van een wadi, buienborder of bezinkingsslenk zelden een probleem. Komt er meer water toe dan binnen twee tot drie uur kan infiltreren, dan dient de oppervlakte groter. Kan het niet groter of moet gewerkt op zware grond of in situaties dat een ondoordringbare (klei-)laag in de bodem de infiltratie moeilijk of zelfs onmogelijk maakt, bieden infiltratiekolommen of -kolken vaak een oplossing. Installeer ze op het diepste punt. Een geperforeerde buis gevuld met kiezel die diep in de grond dringt en/of door de storende grondlaag heen gaat lost vaak het probleem op. In meer extreme gevallen kan het nodig zijn infiltratietonnen, -kratten of -reservoirs te voorzien. Het gemakkelijkst om plaatsen zijn infiltratiekratten van gerecycleerde plastic, omwikkeld met geotextiel. Door meerdere kratten te combineren kan zelfs een extreem grote hoeveelheid water gebufferd worden, waarna het traag kan infiltreren in de bodem.
Meer informatie:
- ‘Groen, vol van water’, Inspiratiegids waterbeheer in groenzones. VVOG, 2021
- “Meer infiltreren op openbaar domein wordt verplicht”, Aqua 2023/3, Aquafin
- “Natuurlijker groenbeheer voor een klimaatbestendige toekomst”, Handel & Techniek, Groensector Nederland, 25 sept. 2023 – 22e jaargang – nummer 12
- ‘Rain Gardens, Managing Water Sustainably in the Garden and Designed Landscape’, Nigel Dunnett & Andy Clayden, 2007
- denisdujardin.com
Perfect water infiltrerend en kleurig, de buienborder aan het kunstencentrum ArtA'A in Aalter. © Denis Dujardin
Een bio swale is een buienborder op zijn smalst
