16.12.2021
Vijf jaar geleden zag de schoolspeelplaats van de Sint-Paulus school in Kortrijk er nog even grauw en grijs uit als zoveel andere speelplaatsen in Vlaanderen. Alleen de spoorwegberm die naast de school ligt kleurde groen. Ballen en andere spelmateriaal werden naargelang weer en andere omstandigheden bijgebracht. Het kon nooit voor iedereen en naar ieders zin. Cedric Ryckaert, toen relatief nieuw in de school, suggereerde een wijziging. “Ik gaf toen les in het eerste leerjaar. Nog niet lang, want ben een zij-instromer met een verleden in het jeugdwerk. Daar is spel ontzettend belangrijk. Het is de oplossing voor veel problemen waaronder pesten en plagen. Toch wordt in de meeste scholen spel in de marge geduwd”.
Essentials: Fiche Sint-Paulus Kortrijk
Het inzetten op spel had hier kunnen leiden tot een speelplaats gevuld met sporttoestellen. ”Maar ik ben een buitenkind. Mijn suggesties gingen dus de groene kant uit”. Meevaller of tegenvaller? Bleek dat het gehele rioleringssysteem net als de gebouwen doorheen de jaren steeds maar was uitgebreid en aan elkaar gekoppeld. Er was dus geen sprake van gescheiden afvoer en juiste dimensionering. Het maakte de beslissing om de schoolspeelplaats grondig aan te pakken heel wat eenvoudiger. Alles zou ineens op punt worden gesteld.
Er werden plannen getekend. In eerste instantie door de leerkrachten en de ouders. Al snel bleek echter dat professionele ondersteuning noodzakelijk was. Het leverde tot in detail uitgewerkte en tegelijk gedurfde plannen op. “Ze waren zodanig goed voorgesteld en onderbouwd dat we er in slaagden om ook anderen te overtuigen en subsidies los te weken.”
Wat er ondergronds veranderde zie je vandaag niet meer. En toch maakt het een belangrijk deel uit van de klimaatspeelplaats. De dakafvoeren zijn afgekoppeld van de vuilwaterafvoer. Het hemelwater wordt tegenwoordig gebufferd en herbruikt voor sanitair en alles waar leidingwater te kostbaar voor is. Incluis de waterspeelplaats waar de kinderen in de zomer veel plezier aan beleven. Wat niet kan gebufferd worden infiltreert, net als alle water dat op de toch nog steeds verharde speelplekken terecht komt. Het kan links en rechts de beplanting in. Opvallend daarbij: verharding stoot nooit tegen de klasmuren die uitkijken op de speelplaats. “Altijd is er een randje groen tussen muur en speelplaats, zodat kinderen bij het naar buiten kijken een groene voorgrond hebben”. De reden is duidelijk: groen geeft rust, versterkt het concentratievermogen en helpt kinderen dus beter gefocust te blijven bij de lessen.
Hoewel het niet opvalt is meer dan de helft van de speelruimte nog verhard. “De speelplaats moet onder alle omstandigheden bespeelbaar zijn, ook bij slecht weer. En voetbal of andere balspelen wilden we per se mogelijk houden. Bovendien moet je als school ook rekening houden met schoolfeesten waar verharde ruimte voor nodig is en natuurlijk ook een stevige toegang voor logistiek en -hoewel we hopen dat het nooit nodig is- voor brandweer en ambulance”.
Het groen, goed voor zeker 60% van wat je speelruimte mag noemen, ligt voornamelijk als eilanden verspreid over de gehele ruimte. Soms dienen ze om ruimtes te delen, dan weer als ondergrond en achtergrond voor een zitmuur of tribune, een andere keer als regelrechte uitnodiging tot spel of groot volume waar robuuste, natuurlijk ogende speeltoestellen op staan of tunnels en zelfs een geheime kamer onder verborgen zit.
Essentials: Toch nog harde oppervlakte!
Bomen en struiken vormen het robuuste kader van de groenzones en kregen een kleurige ondergrond van bloemenmengsels. De bomen zijn zodanig gekozen en ingeplant dat ze later door het leven gaan als schaduwbomen. Vijf onder hen groeien bovendien uit tot speelboom. “We zijn ze gaan kiezen op een gespecialiseerde kwekerij op basis van hun vorm en karakter”. Verder op de speelplaats ook fruitbomen en bessenstruiken. “Dat de vruchten niet rijp kunnen worden stoort niemand. Ze bloeien en groeien en laten stadia zien die anders voor stadskinderen verborgen blijven”. Op de speelplaats ook wilgentunnels. “Gebouwd samen met de kinderen”. Alles wat hier groeit kan tegen een stootje en heeft een groot zelfherstellend vermogen, zie ondermeer rozemarijnwilg, vlinderstruik en hazelaar. Giftige planten horen er zondermeer niet bij. Net zomin als planten die veel onderhoud vergen.
Op de speelplaats ook wilgentunnels. “Gebouwd samen met de kinderen”.
De schoolspeelplaats, nochtans 4.000 m² groot, waarvan ongeveer 2.500 m² heuse speelplaats moet het kunnen stellen met 40 uren onderhoud per jaar. Dat wordt namelijk geleverd door de groendienst van de stad Kortrijk. Het is hun tegenprestatie voor het buiten de schooluren openstellen van de speelruimte aan groepen en verenigingen. Er wordt druk gebruik van gemaakt. Op de anderhalve jaar dat de speelplaats afgewerkt is, gebeurde het al 100 keer.
Essentials: Groengebruik
Groen op de speelplaats staan onder druk. Toch moet het de kans krijgen om te groeien en robuust te worden. Het werd hier opgelost door rond de plantzones een touw aan te brengen. “Kinderen weten dat ze er niet over mogen. Het is een van de drie regels die we vragen te respecteren: de andere twee zijn: niet gooien met voorwerpen en geen woorden gebruiken die je niet tegen oma of opa zou zeggen”. Niets van de drie doen ze merken we tijdens het bezoek voor deze reportage. ”We zien ook dat het spel zachter is geworden en er minder verveling is”. De contouren van de groeneilanden vormen trouwens spellaanleiding op zich. Kinderen lopen parcours, hebben meer uitdaging bij tikkertje spelen en kunnen zich ook gemakkelijker verstoppen. Dat brengt ons natuurlijk ook bij toezicht en acceptatie door de leerkrachten. “Al zien we de kinderen niet voortdurend, toch moeten we minder bijsturen. En hebben ze ons nodig, dan weten ze dat we er zijn”.
De leerkrachten hebben met de klimaatspeelplaats heel wat extra pedagogische en educatieve mogelijkheden bijgekregen. “Wij hoeven niet meer naar het park of bos om over bloei en bloesem te praten of over herfstverkleuring en vallen van de bladeren. De speelplaats gaat voor een constant en erg gevarieerd aanbod. Zelfs de kringloop van het water hoort erbij”.
Erg vaak worden ook projecten opgezet. Zelfs voor de kleuters en eerste leerjaren. Ze hebben bijvoorbeeld al eens geïnventariseerd wat er allemaal leeft aan dieren op hun speelplaats. Waar mogelijk wordt ook gelinkt met actualiteit. Het vogeltelweekend is bijvoorbeeld aanleiding tot voeren van vogels, gebruik van verrekijker, determineren van soorten. En wat inzicht in plantenwereld betreft maken de kruidenveldjes heel wat mogelijk, incluis het leren gebruiken van plantenapps.
Op een wat aparte ruimte, bij de parking voor leerkrachten -een parking die in het kader van het project ineens onthard en dus waterdoorlatend werd gemaakt – is zelfs een kippenren en bijenstal. “De kippen zijn in beheer van het vijfde leerjaar. De leerkracht gebruikt ze om bijvoorbeeld zijn rekenles extra boeiend te maken. Zo wegen de kinderen het voer dat ze geven en zetten dat in statistiek af tegen het aantal eieren dat ze rapen”.
Ook bij het bijengebeuren worden de leerlingen betrokken. “De school heeft imkerpakken op kindermaat, zodat bijen geen geheimen meer voor hen kennen en ze leren hoe belangrijk ze zijn voor de plantenwereld en voedselproductie”. En de honing? Die is als schoolhoning te koop tijdens schoolfeesten en opendeurdagen.
Cedric heeft zelf drie kinderen op deze school en kan daarmee ook als ouder spreken. “In het begin was er wat vrees naar ongevallen, maar dat is lang weggeëbd. Er gebeuren er minder. Wat we wel merken is dat ouders beseffen dat kinderen hier anders spelen. De kinderen mogen meer echte speelkleren dragen en ook wel eens vuil naar huis terugkeren”. Of er dan niet meer moet schoongemaakt worden in de klassen? “De looppaden en groenzones zijn bedekt met een dikke laag fijne kalksteenslag fractie 0.4, zodat er nooit aarde aan de schoenen blijft kleven. Het grootste deel valt spontaan van de schoenen af nog voor de kinderen de klas ingaan. We moeten iets vaker vegen, maar dit weegt niet op tegen de leukere speeltijden.”
Essentials: Groene opvoeding
Of de klimaatspeelplaats ook invloed heeft op het thuisgedrag durft Cedric niet met zekerheid te zeggen. Toch weet hij dat er thuis over wordt gesproken en mogelijk ook anders gehandeld, vertelt hij terwijl hij me nog langs het minicontainerparkje en de composthoek bij de klastuintjes gidst. Hij merkt namelijk duidelijk dat kinderen meer respectvol met natuur en milieu omgaan en beseffen dat het bittere noodzaak is. “Ook al geven ouders nog wel eens boterhammen of een koek mee in verloren verpakking”. Hij gaat er wel vanuit dat ze wat ze hier leren en ondervinden mee zullen dragen in hun verdere leven. “Alleen spijtig dat ze op een middelbare school vaak opnieuw op een grijze speelplek terechtkomen. Het effect zou anders nog groter zijn”.
Tekst: Marc Verachtert
Foto’s: VBS Sint-Paulusschool, portret: Marc Verachtert
De vrije basisschool Sint-Paulus in Kortrijk heeft niet zomaar een groene speelplaats, wel een klimaatspeelplaats. Cedric Ryckaert is leerkracht op de school, bezieler van deze klimaatspeelplaats en ondertussen ook boodschapper zodat dit soort speelplaats meer regel dan uitzondering wordt.
Kaderstuk: Wat is een klimaatspeelplaats?
Een klimaatspeelplaats gaat voor verstandig omgaan met hemelwater, groen om een aangename, speelse omgeving te creëren, zich laat ontdekken en beleven, leert respecteren en kennis laat maken met een veelheid aan aspecten van klimaat en omgeving.
Cedric Ryckaert, leerkracht en bezieler van deze klimaatspeelplaats
Van grijs naar groen
Vijf jaar geleden zag de schoolspeelplaats van de Sint-Paulus school in Kortrijk er nog even grauw en grijs uit als zoveel andere speelplaatsen in Vlaanderen. Alleen de spoorwegberm die naast de school ligt kleurde groen. Ballen en andere spelmateriaal werden naargelang weer en andere omstandigheden bijgebracht. Het kon nooit voor iedereen en naar ieders zin. Cedric Ryckaert, toen relatief nieuw in de school, suggereerde een wijziging. “Ik gaf toen les in het eerste leerjaar. Nog niet lang, want ben een zij-instromer met een verleden in het jeugdwerk. Daar is spel ontzettend belangrijk. Het is de oplossing voor veel problemen waaronder pesten en plagen. Toch wordt in de meeste scholen spel in de marge geduwd”.
Essentials: Fiche Sint-Paulus Kortrijk
- Basisschool vlak bij het centrum van Kortrijk
- 480 kleuters en leerlingen, 35 leerkrachten
- Oppervlakte buitenruimte: 4000 m² waarvan 2500 m² heuse speelruimte waarvan 1500 m² groen.
- Heraanleg: opmaak plannen sinds 2016, realisatie 2019
- Budget, inbegrepen riolering en afwatering: 630.000 euro, grotendeels met toelage
Groene plannen
Het inzetten op spel had hier kunnen leiden tot een speelplaats gevuld met sporttoestellen. ”Maar ik ben een buitenkind. Mijn suggesties gingen dus de groene kant uit”. Meevaller of tegenvaller? Bleek dat het gehele rioleringssysteem net als de gebouwen doorheen de jaren steeds maar was uitgebreid en aan elkaar gekoppeld. Er was dus geen sprake van gescheiden afvoer en juiste dimensionering. Het maakte de beslissing om de schoolspeelplaats grondig aan te pakken heel wat eenvoudiger. Alles zou ineens op punt worden gesteld.
Er werden plannen getekend. In eerste instantie door de leerkrachten en de ouders. Al snel bleek echter dat professionele ondersteuning noodzakelijk was. Het leverde tot in detail uitgewerkte en tegelijk gedurfde plannen op. “Ze waren zodanig goed voorgesteld en onderbouwd dat we er in slaagden om ook anderen te overtuigen en subsidies los te weken.”
Er werden plannen getekend. In eerste instantie door de leerkrachten en de ouders. Al snel bleek echter dat professionele ondersteuning noodzakelijk was.
Hemelwater is nuttig water
Wat er ondergronds veranderde zie je vandaag niet meer. En toch maakt het een belangrijk deel uit van de klimaatspeelplaats. De dakafvoeren zijn afgekoppeld van de vuilwaterafvoer. Het hemelwater wordt tegenwoordig gebufferd en herbruikt voor sanitair en alles waar leidingwater te kostbaar voor is. Incluis de waterspeelplaats waar de kinderen in de zomer veel plezier aan beleven. Wat niet kan gebufferd worden infiltreert, net als alle water dat op de toch nog steeds verharde speelplekken terecht komt. Het kan links en rechts de beplanting in. Opvallend daarbij: verharding stoot nooit tegen de klasmuren die uitkijken op de speelplaats. “Altijd is er een randje groen tussen muur en speelplaats, zodat kinderen bij het naar buiten kijken een groene voorgrond hebben”. De reden is duidelijk: groen geeft rust, versterkt het concentratievermogen en helpt kinderen dus beter gefocust te blijven bij de lessen.
“Altijd is er een randje groen tussen muur en speelplaats, zodat kinderen bij het naar buiten kijken een groene voorgrond hebben”.
Steen of groen?
Hoewel het niet opvalt is meer dan de helft van de speelruimte nog verhard. “De speelplaats moet onder alle omstandigheden bespeelbaar zijn, ook bij slecht weer. En voetbal of andere balspelen wilden we per se mogelijk houden. Bovendien moet je als school ook rekening houden met schoolfeesten waar verharde ruimte voor nodig is en natuurlijk ook een stevige toegang voor logistiek en -hoewel we hopen dat het nooit nodig is- voor brandweer en ambulance”.
Het groen, goed voor zeker 60% van wat je speelruimte mag noemen, ligt voornamelijk als eilanden verspreid over de gehele ruimte. Soms dienen ze om ruimtes te delen, dan weer als ondergrond en achtergrond voor een zitmuur of tribune, een andere keer als regelrechte uitnodiging tot spel of groot volume waar robuuste, natuurlijk ogende speeltoestellen op staan of tunnels en zelfs een geheime kamer onder verborgen zit.
Essentials: Toch nog harde oppervlakte!
- Pleinspel blijft
- Schoolfeesten moeten kunnen
- Veiligstellen doorgang voor brandweer en ambulance
- Maar: verharde oppervlaktes wateren af naar groenzones
Stevig groen
Bomen en struiken vormen het robuuste kader van de groenzones en kregen een kleurige ondergrond van bloemenmengsels. De bomen zijn zodanig gekozen en ingeplant dat ze later door het leven gaan als schaduwbomen. Vijf onder hen groeien bovendien uit tot speelboom. “We zijn ze gaan kiezen op een gespecialiseerde kwekerij op basis van hun vorm en karakter”. Verder op de speelplaats ook fruitbomen en bessenstruiken. “Dat de vruchten niet rijp kunnen worden stoort niemand. Ze bloeien en groeien en laten stadia zien die anders voor stadskinderen verborgen blijven”. Op de speelplaats ook wilgentunnels. “Gebouwd samen met de kinderen”. Alles wat hier groeit kan tegen een stootje en heeft een groot zelfherstellend vermogen, zie ondermeer rozemarijnwilg, vlinderstruik en hazelaar. Giftige planten horen er zondermeer niet bij. Net zomin als planten die veel onderhoud vergen.
Op de speelplaats ook wilgentunnels. “Gebouwd samen met de kinderen”.4.000 m², 40 uur onderhoud
De schoolspeelplaats, nochtans 4.000 m² groot, waarvan ongeveer 2.500 m² heuse speelplaats moet het kunnen stellen met 40 uren onderhoud per jaar. Dat wordt namelijk geleverd door de groendienst van de stad Kortrijk. Het is hun tegenprestatie voor het buiten de schooluren openstellen van de speelruimte aan groepen en verenigingen. Er wordt druk gebruik van gemaakt. Op de anderhalve jaar dat de speelplaats afgewerkt is, gebeurde het al 100 keer.
Essentials: Groengebruik
- Robuust groen met weinig onderhoudsvraag
- Schaduw- en klimbomen
- Groen met ontdekkingskansen en leermogelijkheden
- Geen giftige planten
Veiliger spel
Groen op de speelplaats staan onder druk. Toch moet het de kans krijgen om te groeien en robuust te worden. Het werd hier opgelost door rond de plantzones een touw aan te brengen. “Kinderen weten dat ze er niet over mogen. Het is een van de drie regels die we vragen te respecteren: de andere twee zijn: niet gooien met voorwerpen en geen woorden gebruiken die je niet tegen oma of opa zou zeggen”. Niets van de drie doen ze merken we tijdens het bezoek voor deze reportage. ”We zien ook dat het spel zachter is geworden en er minder verveling is”. De contouren van de groeneilanden vormen trouwens spellaanleiding op zich. Kinderen lopen parcours, hebben meer uitdaging bij tikkertje spelen en kunnen zich ook gemakkelijker verstoppen. Dat brengt ons natuurlijk ook bij toezicht en acceptatie door de leerkrachten. “Al zien we de kinderen niet voortdurend, toch moeten we minder bijsturen. En hebben ze ons nodig, dan weten ze dat we er zijn”.
”We zien ook dat het spel zachter is geworden en er minder verveling is”.
Extra leeraanbod
De leerkrachten hebben met de klimaatspeelplaats heel wat extra pedagogische en educatieve mogelijkheden bijgekregen. “Wij hoeven niet meer naar het park of bos om over bloei en bloesem te praten of over herfstverkleuring en vallen van de bladeren. De speelplaats gaat voor een constant en erg gevarieerd aanbod. Zelfs de kringloop van het water hoort erbij”.
Erg vaak worden ook projecten opgezet. Zelfs voor de kleuters en eerste leerjaren. Ze hebben bijvoorbeeld al eens geïnventariseerd wat er allemaal leeft aan dieren op hun speelplaats. Waar mogelijk wordt ook gelinkt met actualiteit. Het vogeltelweekend is bijvoorbeeld aanleiding tot voeren van vogels, gebruik van verrekijker, determineren van soorten. En wat inzicht in plantenwereld betreft maken de kruidenveldjes heel wat mogelijk, incluis het leren gebruiken van plantenapps.
Kippenboer en imker
Op een wat aparte ruimte, bij de parking voor leerkrachten -een parking die in het kader van het project ineens onthard en dus waterdoorlatend werd gemaakt – is zelfs een kippenren en bijenstal. “De kippen zijn in beheer van het vijfde leerjaar. De leerkracht gebruikt ze om bijvoorbeeld zijn rekenles extra boeiend te maken. Zo wegen de kinderen het voer dat ze geven en zetten dat in statistiek af tegen het aantal eieren dat ze rapen”.
Ook bij het bijengebeuren worden de leerlingen betrokken. “De school heeft imkerpakken op kindermaat, zodat bijen geen geheimen meer voor hen kennen en ze leren hoe belangrijk ze zijn voor de plantenwereld en voedselproductie”. En de honing? Die is als schoolhoning te koop tijdens schoolfeesten en opendeurdagen.
Ongeruste ouders?
Cedric heeft zelf drie kinderen op deze school en kan daarmee ook als ouder spreken. “In het begin was er wat vrees naar ongevallen, maar dat is lang weggeëbd. Er gebeuren er minder. Wat we wel merken is dat ouders beseffen dat kinderen hier anders spelen. De kinderen mogen meer echte speelkleren dragen en ook wel eens vuil naar huis terugkeren”. Of er dan niet meer moet schoongemaakt worden in de klassen? “De looppaden en groenzones zijn bedekt met een dikke laag fijne kalksteenslag fractie 0.4, zodat er nooit aarde aan de schoenen blijft kleven. Het grootste deel valt spontaan van de schoenen af nog voor de kinderen de klas ingaan. We moeten iets vaker vegen, maar dit weegt niet op tegen de leukere speeltijden.”
Essentials: Groene opvoeding
- Kinderen krijgen inzichten in klimaat, milieu en natuur
- Een klimaatspeelplaats is een meenemer voor het leven
- Langzaamaan ook gedragswijziging bij de ouders
- Liever geen grijze pauze in het middelbaar onderwijs
Groene toekomst
Of de klimaatspeelplaats ook invloed heeft op het thuisgedrag durft Cedric niet met zekerheid te zeggen. Toch weet hij dat er thuis over wordt gesproken en mogelijk ook anders gehandeld, vertelt hij terwijl hij me nog langs het minicontainerparkje en de composthoek bij de klastuintjes gidst. Hij merkt namelijk duidelijk dat kinderen meer respectvol met natuur en milieu omgaan en beseffen dat het bittere noodzaak is. “Ook al geven ouders nog wel eens boterhammen of een koek mee in verloren verpakking”. Hij gaat er wel vanuit dat ze wat ze hier leren en ondervinden mee zullen dragen in hun verdere leven. “Alleen spijtig dat ze op een middelbare school vaak opnieuw op een grijze speelplek terechtkomen. Het effect zou anders nog groter zijn”.
