Marie-Leen Verdonck, lector aan HOGent en doctorandus in ruimtelijke ontwerp van steden en impact stedelijke hitte eilanden
6.9.2021
“Er gaan vandaag nog te veel kansen verloren door steden te ontwikkelen op basis van visies en normen van gisteren. Denk aan het verspreid wonen op het platteland, het voorrang geven aan particulier autobezit en normen voor het aantal parkeerplaatsen bij woningen. Elke parkeerplaats minder is meer ruimte voor groen en blauw en ook voor mensen. Toch durven veel politici niet aan parkeerplaatsen te raken. Er zijn echter ook steden die wel actie ondernemen en hun centrum autoluw of autovrij maken en deelcultuur sterk promoten”.
“We moeten inzetten op woonvormen met alternatieve, lees minder ruimteverslindende volumes. Eventueel zelfs in volumes van drie- tot negenhoog. Het heeft ineens positief effect op ruimtegebruik en dus herwonnen groenruimte, ruimte voor water en dus voor natuurlijke koeling. Cohousingprojecten zoals een project aan het Bijgaardepark in Gent tonen dat het kan. In flats met aparte woningen zijn een werkruimte, een stille ruimte, coworkingplaats en logeerkamer gedeeld. De bebouwde oppervlakte is daardoor minder dan bij traditioneel wonen. Er zijn trouwens minder parkeerplaatsen dan bewoners”.
“Ook bij traditionele woningbouw kan er ruimte worden gedeeld. Waarom geen gemeenschappelijke moestuin en tuinen samenvoegen zodat de kinderen een grote speelplek hebben? Het staat eigen beschutte tuinhoekjes en terrassen voor elk gezin niet in de weg. We moeten bovendien weg van het feit dat wonen in de stad duurder is dan wonen op de buiten en voorbehouden is voor hoogopgeleide en goed verdienende mensen/gezinnen. Het wordt tijd dat de maatschappelijke kost voor het op de buiten wonen effectief in rekening wordt gebracht of minstens zichtbaar wordt gemaakt”.
“Opmaak van en meer nog beslissen over goede en vergaande klimaatadaptatieplannen vraagt moed en durf. Het eindigt vaak niet bij wat echt moet beslist worden, wel bij wat gedacht wordt aanvaardbaar te zijn door stakeholders. Struikelsteen is meestal ruimtegebruik. Waar reserveer je de ruimte voor? Voor groenblauwe infrastructuren of voor parkeerplaatsen? Vooral het schrappen van ruimte voor auto’s ligt gevoelig. Voor een goede toekomst voor onze steden zou een dictatuur van experten soms beter zijn dan een democratie”.
“Gedurfde beslissingen communiceren is niet steeds simpel. Het mag echter geen reden zijn om de beslissing te beperken tot wat het publiek graag hoort. Breng de boodschap over vanuit een positief en herkenbaar verhaal of ervaring. Verwijs naar hete zomers en hoe goed het toch wel zitten was in de schaduw van een boom om het belang van groen in steden duidelijk te maken”.
“We moeten het aandurven om plannen die klaarliggen voor uitvoering te herbekijken. Neem de plannen voor de kaden in Antwerpen, zo mineraal dat die aanleg is. Tien jaar geleden was het uitgangspunten ervoor wellicht nog perfect. Met de klimaatkennis en -inzichten van vandaag zijn die plannen absurd. Ze uitvoeren kost super veel geld. Geld dat beter op een ander manier besteed wordt”.
“De meeste experten weten wat moet, maar botsen erg vaak op vastliggende structuren en inzichten, incluis beleidmakers die aarzelen om nodige, gedurfde beslissingen te nemen. Inspraak- en cocreatiemomenten helpen daar niet altijd bij. Ze brengen mensen bij elkaar die al weten wat moet of net absoluut onwetend zijn. Bewustwording is nodig net als klimaat en klimaatadaptatie een plek geven in opleidingen. Het moet voor een brede waaier aan disciplines: alle mogelijke ontwerpers, ruimteplanners én uitvoerders. De studenten van vandaag zullen morgen het verschil maken”.
“Er is een goede evolutie in de kennis over het klimaatadaptief inrichten van onze steden. Voor normale stedelijke wateroverlast hebben we ondertussen oplossingen: meer groen en blauw en inzetten op technische oplossingen in de grond. Ook wat hitte effecten betreft weten we wat kan of moet. Droogte is echter een uitdaging. Daar is nog minder kennis over en dat terwijl huizen scheuren en boeren geconfronteerd worden met watergebrek en dus met misoogsten en -opbrengsten. De politiek is er wel mee bezig, maar het gaat te traag. Verder onderzoek en acties zijn hier dringend nodig”.
“Een tabula rasa maken van geheel Vlaanderen is niet mogelijk, net zomin als het -naar Chinees voorbeelden- wegvegen van volledige wijken om opnieuw te beginnen. Er zijn praktische bezwaren als respect voor eigendom en alle mogelijke sociale aspecten. Wijk per wijk aanpakken heeft echter voordelen. Het creëert mogelijkheden om op grotere schaal te werken aan bijvoorbeeld wateropslag en energiewinning. Kleinschaliger werken kan natuurlijk ook. Overheden hoeven bovendien niet te wachten op initiatieven van promotoren en andere bouwheren. Ze kunnen starten met sociale woningbouw. Het is tegelijk een antwoord op het huisvestingsprobleem van minder kansenrijke gezinnen of personen. Andere mogelijkheden zijn in te spelen op deeleconomie en het samenwerken voor energieopwekking met daarbij niet langer woning per woning, maar als gehele straat investeren in bijvoorbeeld zonnepanelen”.
“Het klimaatadaptief aanpassen van onze leefomgeving is niet uitsluitend de verantwoordelijkheid van overheden en politici. Iedereen moet mee zijn. Er is een mentaliteitsaanpassing voor nodig. Extreme weersomstandigheden -hoe erg en spijtig ook- helpen daarbij, want laten de noodzaak van actie inzien.
Het moet wel mogelijk gemaakt door bijvoorbeeld goede fietsinfrastructuur, … en het aanzetten tot minder verharden en meer ruimte geven voor natuur in eigen voor- en achtertuin. Voor een aantal ingrepen kan de overheid het proces versnellen door bijvoorbeeld een stimuleringsbeleid– denk subsidies voor het aanleggen van groendaken-. Klimaat- en milieubewust handelen mag nooit duurder zijn dan gaan voor het minder goede alternatief”.
“Met een achtergrond bio-ingenieur specialiteit Bos- en natuurbeheer pleit ik vanzelfsprekend voor een maximaal gebruik van inheems groen. Dat is goed voor de biodiversiteit. Tegelijk zie ik dat inheems groen het moeilijk heeft in een verstedelijkte omgeving en weten we dat elke boom die sterft mogelijk nooit vervangen wordt! Daar kunnen en mogen dus meer of beter aangepaste en dus ook uitheemse soorten een plek krijgen.
10 adviezen die aanzetten tot denken en liever nog tot actie ondernemen.
Auteur: Marc Verachtert, groenjournalist
Marie-Leen Verdonck studeerde af als bio-ingenieur en doctoreerde op hoe het ruimtelijke ontwerp van steden een impact kan hebben op stedelijke hitte eilanden. Via consultancy bedrijven bouwde ze mee aan klimaatadaptatieplannen, zag er de mogelijkheden en beperkingen van. Zij pleit voor een brede, maar eerlijke communicatie over wat echt nodig is: “Gedurfde actie en het herdenken van onze manier van wonen”. Het kan niet ineens en niet zonder passende opleiding van alle mogelijke ontwerpers én uitvoerders. Vandaag doceert ze aan HOGent. Voor GreenCities heeft ze tien adviezen die aanzetten tot denken en liever nog tot actie ondernemen.
Marie-Leen Verdonck, lector aan HOGent en doctorandus in ruimtelijke ontwerp van steden en impact stedelijke hitte eilanden
Herdenk de stad
“Er gaan vandaag nog te veel kansen verloren door steden te ontwikkelen op basis van visies en normen van gisteren. Denk aan het verspreid wonen op het platteland, het voorrang geven aan particulier autobezit en normen voor het aantal parkeerplaatsen bij woningen. Elke parkeerplaats minder is meer ruimte voor groen en blauw en ook voor mensen. Toch durven veel politici niet aan parkeerplaatsen te raken. Er zijn echter ook steden die wel actie ondernemen en hun centrum autoluw of autovrij maken en deelcultuur sterk promoten”.
Maak anders wonen mogelijk
“We moeten inzetten op woonvormen met alternatieve, lees minder ruimteverslindende volumes. Eventueel zelfs in volumes van drie- tot negenhoog. Het heeft ineens positief effect op ruimtegebruik en dus herwonnen groenruimte, ruimte voor water en dus voor natuurlijke koeling. Cohousingprojecten zoals een project aan het Bijgaardepark in Gent tonen dat het kan. In flats met aparte woningen zijn een werkruimte, een stille ruimte, coworkingplaats en logeerkamer gedeeld. De bebouwde oppervlakte is daardoor minder dan bij traditioneel wonen. Er zijn trouwens minder parkeerplaatsen dan bewoners”.
Stad en platteland in balans
“Ook bij traditionele woningbouw kan er ruimte worden gedeeld. Waarom geen gemeenschappelijke moestuin en tuinen samenvoegen zodat de kinderen een grote speelplek hebben? Het staat eigen beschutte tuinhoekjes en terrassen voor elk gezin niet in de weg. We moeten bovendien weg van het feit dat wonen in de stad duurder is dan wonen op de buiten en voorbehouden is voor hoogopgeleide en goed verdienende mensen/gezinnen. Het wordt tijd dat de maatschappelijke kost voor het op de buiten wonen effectief in rekening wordt gebracht of minstens zichtbaar wordt gemaakt”.
Politici: durf te beslissen!
“Opmaak van en meer nog beslissen over goede en vergaande klimaatadaptatieplannen vraagt moed en durf. Het eindigt vaak niet bij wat echt moet beslist worden, wel bij wat gedacht wordt aanvaardbaar te zijn door stakeholders. Struikelsteen is meestal ruimtegebruik. Waar reserveer je de ruimte voor? Voor groenblauwe infrastructuren of voor parkeerplaatsen? Vooral het schrappen van ruimte voor auto’s ligt gevoelig. Voor een goede toekomst voor onze steden zou een dictatuur van experten soms beter zijn dan een democratie”.
Communiceer positief
“Gedurfde beslissingen communiceren is niet steeds simpel. Het mag echter geen reden zijn om de beslissing te beperken tot wat het publiek graag hoort. Breng de boodschap over vanuit een positief en herkenbaar verhaal of ervaring. Verwijs naar hete zomers en hoe goed het toch wel zitten was in de schaduw van een boom om het belang van groen in steden duidelijk te maken”.
Weg met vastgeroeste plannen
“We moeten het aandurven om plannen die klaarliggen voor uitvoering te herbekijken. Neem de plannen voor de kaden in Antwerpen, zo mineraal dat die aanleg is. Tien jaar geleden was het uitgangspunten ervoor wellicht nog perfect. Met de klimaatkennis en -inzichten van vandaag zijn die plannen absurd. Ze uitvoeren kost super veel geld. Geld dat beter op een ander manier besteed wordt”.
We moeten het aandurven om plannen die klaarliggen voor uitvoering te herbekijken.
Investeer in kennis
“De meeste experten weten wat moet, maar botsen erg vaak op vastliggende structuren en inzichten, incluis beleidmakers die aarzelen om nodige, gedurfde beslissingen te nemen. Inspraak- en cocreatiemomenten helpen daar niet altijd bij. Ze brengen mensen bij elkaar die al weten wat moet of net absoluut onwetend zijn. Bewustwording is nodig net als klimaat en klimaatadaptatie een plek geven in opleidingen. Het moet voor een brede waaier aan disciplines: alle mogelijke ontwerpers, ruimteplanners én uitvoerders. De studenten van vandaag zullen morgen het verschil maken”.
Bewustwording is nodig net als klimaat en klimaatadaptatie een plek geven in opleidingen.
Meer dan nat en heet
“Er is een goede evolutie in de kennis over het klimaatadaptief inrichten van onze steden. Voor normale stedelijke wateroverlast hebben we ondertussen oplossingen: meer groen en blauw en inzetten op technische oplossingen in de grond. Ook wat hitte effecten betreft weten we wat kan of moet. Droogte is echter een uitdaging. Daar is nog minder kennis over en dat terwijl huizen scheuren en boeren geconfronteerd worden met watergebrek en dus met misoogsten en -opbrengsten. De politiek is er wel mee bezig, maar het gaat te traag. Verder onderzoek en acties zijn hier dringend nodig”.
Begin klein als het moet
“Een tabula rasa maken van geheel Vlaanderen is niet mogelijk, net zomin als het -naar Chinees voorbeelden- wegvegen van volledige wijken om opnieuw te beginnen. Er zijn praktische bezwaren als respect voor eigendom en alle mogelijke sociale aspecten. Wijk per wijk aanpakken heeft echter voordelen. Het creëert mogelijkheden om op grotere schaal te werken aan bijvoorbeeld wateropslag en energiewinning. Kleinschaliger werken kan natuurlijk ook. Overheden hoeven bovendien niet te wachten op initiatieven van promotoren en andere bouwheren. Ze kunnen starten met sociale woningbouw. Het is tegelijk een antwoord op het huisvestingsprobleem van minder kansenrijke gezinnen of personen. Andere mogelijkheden zijn in te spelen op deeleconomie en het samenwerken voor energieopwekking met daarbij niet langer woning per woning, maar als gehele straat investeren in bijvoorbeeld zonnepanelen”.
Iedereen verantwoordelijk
“Het klimaatadaptief aanpassen van onze leefomgeving is niet uitsluitend de verantwoordelijkheid van overheden en politici. Iedereen moet mee zijn. Er is een mentaliteitsaanpassing voor nodig. Extreme weersomstandigheden -hoe erg en spijtig ook- helpen daarbij, want laten de noodzaak van actie inzien.
Klimaat- en milieubewust handelen mag nooit duurder zijn dan gaan voor het minder goede alternatief
Het moet wel mogelijk gemaakt door bijvoorbeeld goede fietsinfrastructuur, … en het aanzetten tot minder verharden en meer ruimte geven voor natuur in eigen voor- en achtertuin. Voor een aantal ingrepen kan de overheid het proces versnellen door bijvoorbeeld een stimuleringsbeleid– denk subsidies voor het aanleggen van groendaken-. Klimaat- en milieubewust handelen mag nooit duurder zijn dan gaan voor het minder goede alternatief”.
Bomen bewust kiezen
“Met een achtergrond bio-ingenieur specialiteit Bos- en natuurbeheer pleit ik vanzelfsprekend voor een maximaal gebruik van inheems groen. Dat is goed voor de biodiversiteit. Tegelijk zie ik dat inheems groen het moeilijk heeft in een verstedelijkte omgeving en weten we dat elke boom die sterft mogelijk nooit vervangen wordt! Daar kunnen en mogen dus meer of beter aangepaste en dus ook uitheemse soorten een plek krijgen.
In tuinen ligt het anders, daar is meer groeiruimte en hoort natuurlijkheid thuis”.
