Bart Backaert
6.11.2023
Averechts van in het begin: Het zijn ervaringen uit het verleden die Bart deden nadenken over de toekomst. Wie in de jaren ’70 een opleiding tuinbouw volgde, werd overstelpt met gewoonten die vandaag niet meer door de beugel zouden kunnen. Het gebruik van pesticiden, herbiciden en kunstmest werd er met de paplepel ingegoten. Het was immers vanzelfsprekend én bovendien een teken van economische vooruitgang. De jonge Bart Backaert voltooide zijn opleiding en ging vervolgens op zoek naar een werkomgeving waar hij zijn averechtse ideeën en creativiteit kon botvieren. Er waren nauwelijks bedrijven of instanties die daarvoor open stonden, doch de groendienst van Aalst bood perspectieven.
Afrekenen met een ongewenst verleden: Tot in de late jaren ’80 hield men er weinig milieuvriendelijke gewoonten op na. Veel aanplantingen werden uitgevoerd met het oog op een chemische nabehandeling. Vaak bestond die nabehandeling uit het gebruik van onkruidwerende korrels of vloeistoffen. Die producten zijn nu verboden, doch ze hebben jarenlang het bodemleven getreiterd en het grondwater vervuild. Vaste planten en perkgoed werden symmetrisch aangeplant. Daarna was het de kunst om de meest efficiënte producten aan te wenden om ongewenste kruiden geen kans te geven. De overschakeling naar een IPM-gerichte aanpak zou zulke plantsoenen héél arbeidsintensief maken. Daar was noch de tijd, noch voldoende personeel voor.
Naar een vrijgeleide voor een meer ecologische groenaanpak: In de tijdsgeest van weinig milieuvriendelijk handelen en planten bracht Bart Backaert zijn nieuwe visie ten tonele. Allereerst werd het stadspark van Aalst aangepakt. Tot op vandaag is het Bart’s favoriete speeltuin waar nieuwe ideeën alle kansen krijgen. Initieel besloot hij in het park een perceel hooiland aan te leggen. Niet vanzelfsprekend in een tijd waar strak gemaaide grasvelden en onberispelijke vormsnoeisculpturen de toon voerden. Het hooilandschap werd een succes: het was duidelijk dat deze aanpak milieuvriendelijk was, weinig arbeid eiste én een bevredigende esthetische uitstraling had. Bart kreeg een vrijgeleide om verder te experimenteren.
Het kan ook op stadsniveau: De ecologische gedachte van de kruidachtige vegetatie en het beheer ervan, zoals die in het stadspark werd uitgevoerd, werd door Bart geprojecteerd naar de stad, met focus op bomen. Zo’n twintig jaar geleden was de opwarming en verdroging van het klimaat stilaan merkbaar in de stad en ontstond de behoefte aan klimaatadaptieve ingrepen in de stedelijke begroeiing. De eerste ingrepen waren louter experimenteel, ‘spielerei’ zoals Bart het noemt.
Trial and error leidt tot ervaring: Bart experimenteerde volop. Met soorten en technieken en stelde vast dat de slagingskansen bij de aanplant enorm steeg door het gebruik van niet-courante planten- en bomensoorten. Planten met kleine, taaie bladeren doen het zeer goed in droge omstandigheden en brengt ons bij planten uit het Middellandse Zeegebied en Centraal-Europa. Ze presteren niet alleen beter dan inheemse soorten op vlak klimaat resistentie, maar aarden ook beter in moeilijke omstandigheden: klein plantgat, niet-poreuze ondergrond, omgeven door een grote asfaltvlakte, …
Durf in de stad inheems aan de kant te schuiven: Het lijstje inheemse bomen dat in stedelijke omstandigheden een lang leven voor de boeg heeft, is bijzonder kort. Toch wordt er nog steeds uit gekozen, gepland en geplant, in de hoop dat ze decennialang zullen overleven. Vaak (over-)leven ze maar enkele jaren, waarna – tegen beter weten in – ze door opnieuw een inheemse soort te vervangen die het op haar beurt niet lang zal volhouden. In Backaert’s ogen is zo te werk gaan geen goed idee.
Bewoners prikkelen tot bomenliefde: De atypische boom- en plantenkeuzes zijn duidelijk merkbaar in het Aalsterse stadsbeeld. Door steeds op zoek te gaan naar de juiste soort voor elke standplaats, ontstond er een enorme verscheidenheid. Maar er is nog een reden waarom Bart Backaert’s inzet op verscheidenheid en het creëren van een -noem het gerust- stedelijk arboretum: bewustwording creëren bij de bewoners. Een stadsboom is immer de paria onder de bomen: hij staat namelijk altijd verkeerd. De aanwezigheid van minder bekende boomsoorten prikkelt de Aalstenaren. Mensen die voor het eerst een Davidia (zakdoekenboom) in bloei zien staan, zijn verwonderd en zullen op zoek gaan naar meer informatie. Op die manier zal de interesse en meteen ook het respect voor de aanplantingen groter worden.
Kennis beschikbaar voor andere groendiensten: Niet alle verhalen zijn van meet af aan succesvol. De zoektocht naar een geschikte boom voor het plein aan de prestigieuze bibliotheek Utopia, verliep niet over rozen. Twee boomsoorten bleken niet geschikt, de derde poging was raak: waar de zomereik (Quercus robur) en moseik (Quercus cerris) de droogte niet overleefden, deed de kurkeik (Quercus suber) het wél zeer goed. Dat er twee boomsoorten het experiment niet overleefden is jammer, doch het is wel inspirerend voor andere steden en gemeenten. Wie in Aalst zijn licht gaat opsteken, kan vermijden dat er in de eigen stedelijke omgeving aanplantingen zullen mislopen. Bart Backaert noemt het zijn ‘erfenis’; het feit dat de resultaten van zijn probeersels kunnen overgenomen worden door andere groendiensten.
Stadsgroen moet ‘zelfredzaam’ zijn. Het kan niet de bedoeling zijn dat alle planten in leven moeten worden gehouden met kunstmatige bevloeiing, gesofisticeerde standplaatsconstructies, speciale voeding en andere kunstgrepen. Als er zulke investeringen moeten gedaan worden om een boom groeimogelijkheden en levenskansen te geven, dan is de energie en CO2 die ingezet wordt véél hoger dan wat de boom ons terug kan geven. Het mag volgens Bart Backaert niet de bedoeling zijn. Wie de juiste boomkeuze maakt, heeft die constructies niet nodig. Vaak volstaan de courante bodemverbeteraars zoals lava, bomenzand en compost om een goede standplaats te bekomen. En deze uitsmijter krijg je er zo bij: Zelfs als plantputten in stedelijk gebied verzadigd zijn van steenpuin, is het niet noodzakelijk om gigantische boombunkers in te graven. Resistente iepen bijvoorbeeld, wortelen zeer goed in steenpuin.
Liever een grote boom bewaren dan vele kleintjes planten: De trend om op korte tijd zoveel mogelijk bomen in een stad te planten om tot een ‘bomendak’ te komen, wekt bij Backaert argwaan. Hij pleit ervoor respect te hebben voor grote monumentale bomen in plaats grote aantallen kleine bomen te planten. Monumentale, soms wel honderdjarige bomen in historische tuinen en parken geven niet alleen heel veel schaduw en bescherming, ze vergen ook veel minder onderhoud dan de kleine bomen die onder andere in winkelstraten staan. De meeste straatbomen moeten bovendien jaarlijks gesnoeid worden, wat steeds een flinke hap uit het budget van de stad of gemeente is.
Geleerd van de beste: De inspiratie voor zijn aanpak vond Bart in onder andere oude Europese universiteitssteden als Valencia, Barcelona en ook Brussel. Ze hadden al in de 19e eeuw een vooruitstrevende aanpak en hebben meestal een enorm groot assortiment bomen. Brussel gaat nog voor een extra: de overgang van het Zoniënwoud, via stadsparken naar het dichtbebouwde centrum. Naast oude universiteitssteden zijn de mediterrane landen een inspiratiebron. Spanje en Italië zijn al veel langer bezig met klimaatvriendelijke plantenkeuzes dan wij. Zij hebben immers al veel langer te kampen met hitte en droogte in de steden.
Smuljungle, smaakmaker naar meer stadsnatuur: Bart zit niet stil en blijft creatief bezig met stadsnatuur. In de huidige projecten probeert de groendienst van Aalst de buurtbewoners meer te betrekken. Zo is er de smuljungle van Aalst. Het is een soort voedselbos, met bomen en struiken die vruchten produceren. Het bos komt op een terrein van iets meer dan een halve hectare. De uitvoerende vzw hoopt zoveel mogelijk mensen uit Aalst te kunnen betrekken bij haar project. Bart ondersteunt dit project en ziet er naar de toekomst toe veel mogelijkheden is. Ook als inspiratiebron voor andere steden en gemeenten.
Tekst: Marc Verachtert
Illustraties: Stad Aalst en Marc Verachtert
Kennismaken met Bart Backaert: Bart is hoofd van de groendienst in Aalst. Met een ongekende passie voert hij zijn job uit. Zijn verhaal is dat van een selfmade bomen- en plantenspecialist die met een voet in de het verleden en met de andere voet in de toekomst staat. Bart weet als geen ander hoe hij van Aalst een groene stad kan maken en dit op een atypische doch uiterst succesvolle manier.
Het begon allemaal met een ander, kruidengericht beheer van het stadspark.
Averechts van in het begin: Het zijn ervaringen uit het verleden die Bart deden nadenken over de toekomst. Wie in de jaren ’70 een opleiding tuinbouw volgde, werd overstelpt met gewoonten die vandaag niet meer door de beugel zouden kunnen. Het gebruik van pesticiden, herbiciden en kunstmest werd er met de paplepel ingegoten. Het was immers vanzelfsprekend én bovendien een teken van economische vooruitgang. De jonge Bart Backaert voltooide zijn opleiding en ging vervolgens op zoek naar een werkomgeving waar hij zijn averechtse ideeën en creativiteit kon botvieren. Er waren nauwelijks bedrijven of instanties die daarvoor open stonden, doch de groendienst van Aalst bood perspectieven.
De vroegere aanplantingen waren afgestemd op het gebruik van niet-milieuvriendelijke middelen.
Afrekenen met een ongewenst verleden: Tot in de late jaren ’80 hield men er weinig milieuvriendelijke gewoonten op na. Veel aanplantingen werden uitgevoerd met het oog op een chemische nabehandeling. Vaak bestond die nabehandeling uit het gebruik van onkruidwerende korrels of vloeistoffen. Die producten zijn nu verboden, doch ze hebben jarenlang het bodemleven getreiterd en het grondwater vervuild. Vaste planten en perkgoed werden symmetrisch aangeplant. Daarna was het de kunst om de meest efficiënte producten aan te wenden om ongewenste kruiden geen kans te geven. De overschakeling naar een IPM-gerichte aanpak zou zulke plantsoenen héél arbeidsintensief maken. Daar was noch de tijd, noch voldoende personeel voor.
Aalst krijgt meer kleur en een variatie aan stadsbomen.
Naar een vrijgeleide voor een meer ecologische groenaanpak: In de tijdsgeest van weinig milieuvriendelijk handelen en planten bracht Bart Backaert zijn nieuwe visie ten tonele. Allereerst werd het stadspark van Aalst aangepakt. Tot op vandaag is het Bart’s favoriete speeltuin waar nieuwe ideeën alle kansen krijgen. Initieel besloot hij in het park een perceel hooiland aan te leggen. Niet vanzelfsprekend in een tijd waar strak gemaaide grasvelden en onberispelijke vormsnoeisculpturen de toon voerden. Het hooilandschap werd een succes: het was duidelijk dat deze aanpak milieuvriendelijk was, weinig arbeid eiste én een bevredigende esthetische uitstraling had. Bart kreeg een vrijgeleide om verder te experimenteren.
Het kan ook op stadsniveau: De ecologische gedachte van de kruidachtige vegetatie en het beheer ervan, zoals die in het stadspark werd uitgevoerd, werd door Bart geprojecteerd naar de stad, met focus op bomen. Zo’n twintig jaar geleden was de opwarming en verdroging van het klimaat stilaan merkbaar in de stad en ontstond de behoefte aan klimaatadaptieve ingrepen in de stedelijke begroeiing. De eerste ingrepen waren louter experimenteel, ‘spielerei’ zoals Bart het noemt.
De stad werd een levend labo voor boomsoorten en planttechnieken.
Trial and error leidt tot ervaring: Bart experimenteerde volop. Met soorten en technieken en stelde vast dat de slagingskansen bij de aanplant enorm steeg door het gebruik van niet-courante planten- en bomensoorten. Planten met kleine, taaie bladeren doen het zeer goed in droge omstandigheden en brengt ons bij planten uit het Middellandse Zeegebied en Centraal-Europa. Ze presteren niet alleen beter dan inheemse soorten op vlak klimaat resistentie, maar aarden ook beter in moeilijke omstandigheden: klein plantgat, niet-poreuze ondergrond, omgeven door een grote asfaltvlakte, …
Durf in de stad inheems aan de kant te schuiven: Het lijstje inheemse bomen dat in stedelijke omstandigheden een lang leven voor de boeg heeft, is bijzonder kort. Toch wordt er nog steeds uit gekozen, gepland en geplant, in de hoop dat ze decennialang zullen overleven. Vaak (over-)leven ze maar enkele jaren, waarna – tegen beter weten in – ze door opnieuw een inheemse soort te vervangen die het op haar beurt niet lang zal volhouden. In Backaert’s ogen is zo te werk gaan geen goed idee.
Het is geen goed idee om te allen tijde te hameren op de keuze voor inheemse planten. Enkele lievelingsbomen van me zijn doodsbeenderenboom (Gymnocladus dioicus), Veldesdoorn (Acer campestre) en de Europese hopbeuk (Ostrya carpinifolia)
Bewoners prikkelen tot bomenliefde: De atypische boom- en plantenkeuzes zijn duidelijk merkbaar in het Aalsterse stadsbeeld. Door steeds op zoek te gaan naar de juiste soort voor elke standplaats, ontstond er een enorme verscheidenheid. Maar er is nog een reden waarom Bart Backaert’s inzet op verscheidenheid en het creëren van een -noem het gerust- stedelijk arboretum: bewustwording creëren bij de bewoners. Een stadsboom is immer de paria onder de bomen: hij staat namelijk altijd verkeerd. De aanwezigheid van minder bekende boomsoorten prikkelt de Aalstenaren. Mensen die voor het eerst een Davidia (zakdoekenboom) in bloei zien staan, zijn verwonderd en zullen op zoek gaan naar meer informatie. Op die manier zal de interesse en meteen ook het respect voor de aanplantingen groter worden.
Doodsbeenderenboom, een van de topfavorieten van Bart.
Kennis beschikbaar voor andere groendiensten: Niet alle verhalen zijn van meet af aan succesvol. De zoektocht naar een geschikte boom voor het plein aan de prestigieuze bibliotheek Utopia, verliep niet over rozen. Twee boomsoorten bleken niet geschikt, de derde poging was raak: waar de zomereik (Quercus robur) en moseik (Quercus cerris) de droogte niet overleefden, deed de kurkeik (Quercus suber) het wél zeer goed. Dat er twee boomsoorten het experiment niet overleefden is jammer, doch het is wel inspirerend voor andere steden en gemeenten. Wie in Aalst zijn licht gaat opsteken, kan vermijden dat er in de eigen stedelijke omgeving aanplantingen zullen mislopen. Bart Backaert noemt het zijn ‘erfenis’; het feit dat de resultaten van zijn probeersels kunnen overgenomen worden door andere groendiensten.
Stadsgroen moet ‘zelfredzaam’ zijn. Het kan niet de bedoeling zijn dat alle planten in leven moeten worden gehouden met kunstmatige bevloeiing, gesofisticeerde standplaatsconstructies, speciale voeding en andere kunstgrepen. Als er zulke investeringen moeten gedaan worden om een boom groeimogelijkheden en levenskansen te geven, dan is de energie en CO2 die ingezet wordt véél hoger dan wat de boom ons terug kan geven. Het mag volgens Bart Backaert niet de bedoeling zijn. Wie de juiste boomkeuze maakt, heeft die constructies niet nodig. Vaak volstaan de courante bodemverbeteraars zoals lava, bomenzand en compost om een goede standplaats te bekomen. En deze uitsmijter krijg je er zo bij: Zelfs als plantputten in stedelijk gebied verzadigd zijn van steenpuin, is het niet noodzakelijk om gigantische boombunkers in te graven. Resistente iepen bijvoorbeeld, wortelen zeer goed in steenpuin.
Bart pleit voor het in de weegschaal leggen van monumentale bomen bij het afwegen van elk ‘bomendak’.
Liever een grote boom bewaren dan vele kleintjes planten: De trend om op korte tijd zoveel mogelijk bomen in een stad te planten om tot een ‘bomendak’ te komen, wekt bij Backaert argwaan. Hij pleit ervoor respect te hebben voor grote monumentale bomen in plaats grote aantallen kleine bomen te planten. Monumentale, soms wel honderdjarige bomen in historische tuinen en parken geven niet alleen heel veel schaduw en bescherming, ze vergen ook veel minder onderhoud dan de kleine bomen die onder andere in winkelstraten staan. De meeste straatbomen moeten bovendien jaarlijks gesnoeid worden, wat steeds een flinke hap uit het budget van de stad of gemeente is.
Geleerd van de beste: De inspiratie voor zijn aanpak vond Bart in onder andere oude Europese universiteitssteden als Valencia, Barcelona en ook Brussel. Ze hadden al in de 19e eeuw een vooruitstrevende aanpak en hebben meestal een enorm groot assortiment bomen. Brussel gaat nog voor een extra: de overgang van het Zoniënwoud, via stadsparken naar het dichtbebouwde centrum. Naast oude universiteitssteden zijn de mediterrane landen een inspiratiebron. Spanje en Italië zijn al veel langer bezig met klimaatvriendelijke plantenkeuzes dan wij. Zij hebben immers al veel langer te kampen met hitte en droogte in de steden.
Veldesdoorn, eenvoudig, maar goed presterend!
Smuljungle, smaakmaker naar meer stadsnatuur: Bart zit niet stil en blijft creatief bezig met stadsnatuur. In de huidige projecten probeert de groendienst van Aalst de buurtbewoners meer te betrekken. Zo is er de smuljungle van Aalst. Het is een soort voedselbos, met bomen en struiken die vruchten produceren. Het bos komt op een terrein van iets meer dan een halve hectare. De uitvoerende vzw hoopt zoveel mogelijk mensen uit Aalst te kunnen betrekken bij haar project. Bart ondersteunt dit project en ziet er naar de toekomst toe veel mogelijkheden is. Ook als inspiratiebron voor andere steden en gemeenten.
Aalst krijgt meer kleur en een variatie aan stadsbomen.
Bart pleit voor het in de weegschaal leggen van monumentale bomen bij het afwegen van elk ‘bomendak’.
